Resocjalizacja sołdata, czyli "Przyjaciel z piekła" Strugackich

Nie lubię bohaterów, których nie lubię. No nie lubię, gdy pierwszoplanową postacią autor czyni kogoś, kto nie budzi mojej sympatii. Może to staroświeckie, nieprofesjonalne, ale po prostu sympatycznie czyta mi się o kimś, komu kibicuję, za kogo trzymam kciuki i życzę mu jak najlepiej. A tutaj?

Początek "Przyjaciela z piekła" braci Strugackich to prawdziwy popis kunsztu rosyjskich autorów - znajdujemy się na pierwszej linii frontu, która to linia akurat spokojnie faluje, gdyż żołnierze korzystają z rzadkich chwil, gdy mogą odpocząć, czekając na kolejne starcie z wrogiem. To obca planeta, niezrozumiała zrazu wojna, ale całość czyta się jak wspomnienia frontowe weterana II Wojny Światowej. Brud, błoto, zaschnięta krew i wściekli dowódcy sztorcujący wyczerpanych szeregowców.

Główny bohater to członek elitarnego oddziału wojska. To z jego żołnierskich ust poznajemy całą niezwykłą historię. To jego barwna dosadna gawęda opisuje, jak został ciężko ranny, jak zabrano go z pola walki, przeniesiono na obcą planetę (tak, na naszą starą dobrą Ziemię) i otoczono troskliwą opieką, by w finale... Nie, nie zdradzę, choć aż tak wielkiej niespodzianki znowu nie ma.

Od samego początku nie potrafiłem czytać tej historii inaczej niż jako metafory spotkania dwóch odmiennych światów egzystujących, dajmy na to, po przeciwnych stronach Żelaznej Kurtyny. Nasz bohater w obcym i "na siłę" przyjaznym świecie nie może wyzbyć się chorobliwej podejrzliwości. Swojego protektora, mądrego i stoicko spokojnego Ziemianina, nie potrafi rozszyfrować przy pomocy prostych, żołnierskich kategorii poznawczych. Szuka walki, zaczepki, prowokuje, spiskuje, mając tylko samego siebie jako partnera w tej rozgrywce. 

Czyż nie tak właśnie zachowywałby się żołnierz Armii Czerwonej, który jakimś cudem znalazłby się po Drugiej Stronie, pomiędzy imperialistami z Zachodu? Czy nauczony nieufności, wytresowany do węszenia, wyćwiczony w postawie "na baczność" sołdat nie widziałby zagrożenia w każdym przejawie dobrej woli? 

Być może.

Być może ta właśnie skromniutka książeczka jest doskonałym ostrzeżeniem przed militaryzmem. A swoisty happy end, końcowe zwycięstwo negatywnego bohatera, uczy nas smutnej prawdy o ludziach, których zresocjalizować w pewnych warunkach się nie da.