Na blogi recenzenckie

Kiedyś obiecałem sobie, że umieszczać na moim blogu będę tylko i wyłącznie omówienia książek, szkice, esejopodobne opowieści o lekturach, wreszcie recenzje, które spełniać będą wszelkie wymogi gatunku. Nie chciałem bawić się w teoretyzowanie na temat polskiej blogosfery książkowej, gdyż w innych miejscach dawałem upust pewnym przekonaniom. Teraz jednak zbieram do kupy swoje obserwacje z nadzieją, że nade wszystko samemu sobie jasno wytłumaczę, dlaczego nieziemsko irytuje mnie rodzime środowisko książkowych blogerów.

BLOGI NA PIASKU

Pięć lat polonistyki, setki przeczytanych książek, dziesiątki artykułów, setki haseł ze słowników, kurz z bibliotek, toner z ksero… Cała ta patologia, która zabija miłość do książek i nakazuje robić sekcje zwłok ukochanym istotom. Tak, tak kiedyś wyglądało. Stara dobra szkoła, której reżim zamieniał pasjonatów w chłodno analizujących teksty (mam nadzieję) zawodowców. Filologów.

Pod koniec studiów żonglowaliśmy pojęciami i terminami. Czytaliśmy na poziomie daleko wyższym i głębszym niż 5 lat wcześniej. (Mam przynajmniej nadzieję, że tak było.) Jeżeli coś nam się podobało, wiedzieliśmy dlaczego. Jeżeli coś odrzucało, również potrafiliśmy to nazwać, rozłożyć na elementy podstawowe. Mieliśmy narzędzia, którymi podważało się zamkniętą strukturę tekstu. Szło się na oślep. Często fałszywie interpretowało, rozumiało opacznie, jednak raz użyte narzędzia za każdym następnym razem spisywały się lepiej. Praktyka. Tak, na pewno.

Większość „recenzji” polskich blogerów książkowych nie zdradza najmniejszych nawet znamion znajomości teorii literatury. Ba! Kolejne i kolejne recenzje poszczególnych blogerów budowane są na tym samym grząskim piaszczystym gruncie, jakim jest satysfakcja lub brak satysfakcji czytelniczej. Próżno szukać choćby tak podstawowych kwestii jak świadomość gatunku opisywanej książki, rozumienie kontekstów okołoliterackich,  powoływanie się na tradycję… Sprawę załatwiają tzw. „misie” – „mi się podobało, polecam”, o wiele rzadziej „mi się nie podobało.” Prywatne gusta i guściki, pielęgnowane przeświadczenie o tym, że należy dać pierwszeństwo odczuciu, płynnym nastrojom, subiektywnym peanom lub zawodzeniom, zastępują obiektywny rzetelny ogląd sytuacji.

W sumie zignorować można ignorantów, co też robię za każdym razem, gdy czytam „recenzje” poskładane na poły ze streszczenia książki, na poły z przymiotników opisujących życie wewnętrzne „recenzenta” kwitnące za sprawą „urzekających historii”, pożądanej gramatury papieru i kolorowej okładki.

Zignorować nie można jednak cielęcego samozadowolenia ludzi, którzy pisząc o książkach nie mają zielonego pojęcia o czymś więcej niż to, jak połączyć przeczytane litery w sylaby, sylaby w wyrazy, wyrazy  w zdania i tak dalej…

FORMA? TAK, MAM KILKA W KUCHNI

Jedną z oznak szacunku dla czytelnika jest nie tylko kwestia tego, CO się pisze, ale również tego JAK się to robi. Forma, fundamentalny przecież element struktury każdej wypowiedzi, w przypadku absolutnej większości blogerów książkowych NIE ISTNIEJE. Przepraszam, istnieje, zamykając całą wypowiedź w jednym okrutnie nudnym, przewidywalnym i banalnym kształcie. Teksty są „kwadratowe”, wyprane z jakichkolwiek konceptów, pomysłów, zabiegów formalnych, zabójczo jednakowe. Brak indywidualnego piętna autora tekstu, nieistnienie jakichkolwiek ryzykownych dywagacji, dygresji przeróżnej natury, które pozwalałyby widzieć książkę w szerszej perspektywie, razi jak oglądanie zjeżdżających z taśmy fabrycznie nowych nocników. Choć w różnych kolorach, każdy jest identyczny.

W najlepszym razie o lenistwie intelektualnym świadczy ta dojmująca monotonia. Rozumiem, że komuś może się nie chcieć. Nie każda recenzja musi być wszak zaskakująca formalnie. Nie każda musi łączyć różne wszechświaty. Nie zawsze trzeba odbiorcę ująć, rozbawić, zaciekawić, porwać… Czasem trzeba napisać porządny wstęp, solidne rozwinięcie i silniejsze wnioski, bez bawienia się w cuda na kiju.

Jednak gdy wykluczymy lenistwo, pozostaje nam coś gorszego – brak predyspozycji intelektualnych, nazywając rzeczy po imieniu. Są ludzie, którzy choćby tydzień myśleli nad tytułem recenzji, nie wymyślą niczego. Tak to wygląda, moi drodzy.

NIE MA KSIĄŻEK BRZYDKICH, TYLKO…

Nie czarujmy się – światek blogów recenzenckich trawi ta sama choroba, co inne przestrzenie, w których jedni ludzie mówią drugim, co jest dobre a co złe. Patologicznych wymiarów wręcz nabiera przesadna ostrożność, z jaką blogerzy wyrażają swoje zdanie. Żyjąc (w Sieci) dzięki książkom, często nie ryzykują, by podcinać gałąź, na której chcą siedzieć i czerpać z tego siedzenia profity. Któż, mając podobne nastawienie, zrówna z ziemią książkę, którą za darmo otrzymał od wydawnictwa lub od portalu czytelniczego, z którym współpracuje? Pojawia się wtedy uroczy mechanizm samooszukiwania się lub oszukiwania odbiorców recenzji.

„Nie ma złych książek, są tylko nietrafieni czytelnicy” – mawia się na mieście. Nie ma książek źle napisanych, nudnych, banalnych, wtórnych, głupich, wulgarnych, anachronicznych. Krótko mówiąc, nie ma książek chujowych póki dostaje się je za darmo.

BO LUBIĘ I JUŻ

Motywacja zdaje się najlepiej i najszybciej rozgrzeszać każdego, kto pisze o książkach i robi to w sposób fatalny, mierny lub nijaki. „Kocham czytać i pisać, więc jakim prawem mnie oceniasz!” – taką kwestię często spotykałem, gdy pod czyjąś recenzją zdarzyło mi się umieścić negatywny komentarz. Przewrażliwienie środowiska domorosłych blogerów na swoim własnym punkcie jest ogromne. Wytknięcie (nawet życzliwe) komuś błędów, nieścisłości, nierzetelności zbyt często kończy się jatką. I niemal za każdym razem słychać oburzony ton kogoś, kto uważa, że pasja, z jaką oddaje się książkom, POWINNA usprawiedliwić KAŻDĄ niedoróbę recenzencką. 

Nie muszę chyba dodawać, że „lubienie czegoś” nie oznacza tego, że automatycznie zostajemy ekspertami w danej dziedzinie. To jest tylko pierwszy krok. Dla większości blogerów książkowych pierwszy i ostatni.

KOŃCZĄC,

piszący te słowa nie rości sobie żadnych pretensji do bycia jakimkolwiek arbitrem elegancji. Odwrotnie, piszę pielęgnując swój mały ogródek, robiąc swoje po prostu.

Być może nieliczni odbiorcy mojego bloga oskarżą mnie o bufonadę, o zrzędzenie, o niczym nieusprawiedliwione poczucie wyższości. Cóż, w czasach terroru subiektywizmu, w czasach, gdy „każdy swoją rację ma”, posiadanie poglądów może zakończyć się oskarżeniem o intelektualny faszyzm. Trudno, jakoś trzeba będzie sobie poradzić z tym odium.