Przeszłość to fala, czyli "Requiem dla analogowego świata" Cichowskiego

Przeszłość to fala, na której surfuje pisarz. Wybaczcie ten bieda-aforyzm, ale zdumiewająco często pozwalam sobie na czytanie o młodości zapamiętanej przez twórców i odtwarzanej później w powieściach, opowiadaniach, wierszach… Doszedłem nawet do egzotycznego wniosku, że najbardziej wierzę starym poetom opiewającym dzieciństwo.  Sam, jeśli już mowa o pisaniu, często fantazjuję na temat własnej przeszłości, dojrzewania, młodości w bibliotekach i na boiskach, które oczywiście domagają się spisania, co by nie przepadły w odmętach czasu.

Rafał Cichowski być może również nie chciał dużej opędzać się od wspomnień, które w przypadku autora najwyraźniejszą postać zawdzięczają latom 90 i dały się zamknąć w formie powieści pt. „Requiem dla analogowego świata”. W świecie cyfrowym co i rusz atakują nas nostalgiczne memy próbujące uchwycić przy pomocy kilku powtarzających się zdjęć i haseł ducha czasów, które bezpowrotnie odeszły wraz z rozpowszechnianiem się cyfrowych technologii.

Żonglowanie kliszami to jednak zbyt łatwa dla literatury droga. Błyskawicznie można się osunąć w ckliwą idealizację, żerować na tanim wzruszeniu, tworzyć produkt „dedykowany” konkretnej grupie docelowej (w tym przypadku rówieśnikom autora, do których w pewnym sensie również się zaliczam) i tak naprawdę wykluczyć wszystkich innych. Tych, którzy lat 90 nie mają szansy pamiętać lub zapamiętali je z innej niż podwórkowa i szkolna perspektywy.

Czy to zarzut? Cóż… Z jednej strony tak. Przyszły czytelnik „Requiem…” będzie miał prawo czuć się nieproszonym gościem w opisywanym świecie. Jeżeli nie doświadczył na własnej skórze blasków i cieni lat 90, nie pamięta powodzi tysiąclecia i nie żuł gumy Turbo, może traktować tę opowieść jak spacer po skansenie. A skansen to olbrzymi, bo to kutnowskie blokowisko z przyległościami, garaże, boiska, łąki, na których pali się ogniska i pierwsze papierosy, tory kolejowe, szkoła, z rzadka rzucamy okiem poza miasto, gdzie jakieś życie istnieje i ma się całkiem dobrze, a wiemy o tym dzięki antenom satelitarnym i telewizji kablowej. Brzmi Nirvana, której piosenki śpiewa się głosem kibiców Widzewa wiwatujących po tryumfie nad Legią…

Tego świata już nie ma i nikt nie powinien się czuć zmuszanym do dzielenia jakiejkolwiek tęsknoty za czasami zaawansowanej transformacji ustrojowej. Nie zdziwiłbym się, gdyby czytelnik wzruszył ramionami i mruknął znad tekstu tej książki: „Znam te wszystkie historie z memów, po co mam jeszcze o tym czytać?” Innymi słowy, boję się, czy tekst Cichowskiego obejdzie tych, którzy nie oddychali nigdy powietrzem lat 90.

Moja obawa wynika z troski o tę powieść. Książkę, która jest obiektywnie dobra i może przynieść sporo czytelniczej satysfakcji. Zręcznie poprowadzona narracja pierwszoosobowa przypomina w zadziwiający sposób perspektywę, jaką osiągałby Bohumil Hrabal (spod znaku chociażby „Mojej pięknej żałoby”) skrzyżowany z młodzieżową prozą Edwarda Niziurskiego. Nastolatek, na którego barki zrzucono ciężar oprowadzania nas po swoim świecie, dźwiga tę odpowiedzialność i umie w znakomity sposób opowiedzieć o podwórkowych futbolowych wojnach, tanich winach i pierwszych fascynacjach płcią przeciwną. Jednocześnie Cichowski potrafi oderwać się od nastoletniej perspektywy i możliwości poznawczych chłopca z podstawówki, by błysnąć „dorosłym”, stylistycznie wysmakowanym, niemal poetyckim konceptem, metaforą, która co jakiś czas rozsadza realistyczną w sumie prozę.  

Ci, których autor zaprasza, poczują się jak u siebie w domu – rozpoznają gadżety, atrybuty, (sprane) kolory, dźwięki i zapachy epoki. Być może powrócą do nich wspomnienia inicjacji w „prawdziwą” muzykę, a spoza granicy pamięci wyłoni się kształt pierwszego „prawdziwego” komputera… Sporo tego szumu generuje Cichowski: pozwala swoim bohaterom mówić gwarą podwórkową „tamtych czasów”, w ujmujący sposób puszcza oko do czytelnika, gdy co i rusz któryś rzuca hasło dziś istniejące tylko i wyłącznie dzięki zabarwionym tęsknotom memom. Takiej kariery nikt hasłom w stylu „Nie siadaj na piłce, bo zrobisz jajo” nie wróżył…

Lektura „Requiem dla analogowego świata” przypomina kontemplację wspomnień o ostatnich dniach wakacji. Wiemy, że coś się zamyka i nie istnieje taka siła, która by powstrzymała zaciskające się na dzieciństwie szczęki czasu. Można tylko odtwarzać, wydaje się mówić Cichowski, można tylko odprowadzać wzrokiem młodszą (lepszą?) wersję samego siebie. Można pisać, by rozliczyć się z przeszłością lub tylko (i aż) pieczołowicie ją rekonstruować. Można mieć wątłe pocieszenie, że przyjdą po nas pokolenia, po których też na pamiątkę zostaną memy…