Ta kawa to nie jest kawa, czyli "Trawa" Tepper

Tak książka była typowym wyrzutem sumienia – kupiona lata temu, czekała aż dzisiaj na to, aż łaskawie po nią sięgnę. Nie mam niczego na swoje usprawiedliwienie. A na dodatek informacja o tym, że „Trawa” Sheri Tepper  jest jedną z ciekawszych, mądrzejszych i ambitniejszych powieści fantastyczno-naukowych wcale nie ułatwiała pozbycia się czytelniczych wyrzutów sumienia.

Zacząłem czytać i… najpierw się odbijam od stylu. Mocno zagęszczona, „kobieca” proza, która koncentruje się na drobiazgowym rejestrowaniu nie tylko szczegółów rzeczywistości, ale również drgnień, drżeń dusz bohaterów. Odzwyczaiłem się od takiego wyrafinowanego frazowania. Drażniły mnie „przestoje” – bohater zadaje pytanie, autorka wstawia cały akapit będący zapisem myśli, pomniejszym strumieniem świadomości, i dopiero teraz drugi bohater odpowiada na pytanie, którego treść zdążyłem już zapomnieć. 

Czytałem więc powoli, cierpliwie, chyba zbyt często tracąc zimną krew, bo wciąż podejrzewałem samego siebie, że coś przeoczyłem. Trzeba przyznać, że Tepper bardzo powoli otwiera drzwi do świata przedstawionego. No ale ma w tym swój cel…

Gdyby ktoś się zdecydował na ekranizację „Trawy”, musiałby stawić czoła czemuś, co najogólniej nazwać można „literackością”. Otóż powieść amerykańskiej pisarki znakomicie igra z przyzwyczajeniami poznawczymi czytelników. Dzieje się to za sprawą obcości – akcja rozgrywa się na planecie Trawa, która tylko z nazwy kojarzyć się może ze swojskimi łąkami. I tak to się rozkręca – na Trawie żyją w sąsiadujących ze sobą domostwach arystokraci, którzy regularnie urządzają Polowania na Lisy. Pomagają im w tym Ogary i Wierzchowce. Czytelnicza wyobraźnia, ze zrozumiałych względów przyspawana do naszego świata, natychmiast podsuwa oswojone wizerunki chartów, koni i rudych stworzeń z puszystymi ogonami… Ależ się zdziwimy! Te igraszki znajdują dodatkowe umocowanie w fabule – główną bohaterką jest kobieta, która wraz z rodziną zostaje wysłana na Trawę, by przeprowadzić pewne śledztwo, od którego powodzenia zależy przyszłość rasy ludzkiej. Przyjęta na egzotycznej planecie przez zblazowane wyższe sfery, doświadcza całej serii nieporozumień poznawczych. To, co na Trawie nazywa się kawą, wcale kawą nie jest. I tak dalej, i tak dalej… Cóż za pole do rozważań natury niemal filozoficznej.

A co jeszcze czeka czytelników? Wyliczę:

- bardzo dobrze sportretowana rodzina głównej bohaterki; rozorana nie tylko przez konflikty międzypokoleniowe, ale również fundamentalne, niemożliwe do pokonania lub ominięcia „błędy w założeniu”. Smutna to wizja – nieszczęśliwa uwięziona w związku kobieta, której religia nie pozwala zrzucić kajdan i znaleźć szczęścia w ramionach właściwego człowieka.

- mroczna niepokojąca wizja totalnej obcości – istot, które na pozór tolerują człowieka, a tak naprawdę stają się siłą dominującą, podporządkowującą sobie „panów”. Czy należy traktować to jako metaforę? Byłoby dobrze widzieć w tym obraz naszych relacji z przyrodą jako taką. Zapraszam do refleksji. „Trawa” to też powieść ekologiczna.

- ludzkość ginie, dziesiątkowana przez wirusa, który ma 100% skuteczności jeżeli chodzi o uśmiercanie przedstawicieli naszego gatunku. Trwa szaleńczy wyścig z chorobą. Kiedyś w tej zarazie widziano metaforę AIDS („Trawa” ukazała się w 1989 roku), teraz narzuca się nieco inna zaraza…

- W powieści Tepper znakomicie rozgrywa się również element „klasowości”, a najśmieszniejsze jest to, że kapitalnie postawiono ten motyw na głowie. Elita planety uważa siebie za koronę stworzenia, arystokraci nie zadają się z pospólstwem, ze zwykłymi ludźmi żyjącymi w jedynym dużym mieście planety. Ale gdy na skutek biegu wydarzeń jeden z błękitnokrwistych dżentelmenów trafia pomiędzy „zwykłych” ludzi, ze wstydem konstatuje, że sam jest zacofany, głupi, ograniczony… Dużo w tej powieści stoi na głowie. I bardzo dobrze.

Polecam z czystym sumieniem tę znakomitą powieść. Uważny i nieco otrzaskany kulturowo odbiorca znajdzie tam naprawdę wiele skarbów – począwszy od języka i koronkowego stylu, a skończywszy na inteligentnych i nieco heretyckich próbach wytłumaczenia obecności zła w świecie.

Kto ma oczy, niechaj czyta.