Co zrobiły Ci książki?

Nie ma chyba większego sensu kolejny raz opisywać stan, w jakim znajduje się nasza polska blogosfera książkowa. Mądrzejsi ode mnie się wypowiadali, głupsi też. Jedni i drudzy wskazywali podobne plusy i podobne minusy. Jedni krzyczeli, rozpaczając nad upadkiem etosu "krytyki literackiej", inni opłakiwali własną mikrą siłę rażenia, którą to siłę ponoć skutecznie osłabiają setki blogów prowadzonych przez pryszczate nastolatki... Każdy jakieś tam swoje żale wylał, ja też. Następnie każdy wrócił na swoje podwórko i na nowo zaczął uprawiać własny ogródek. 

Nic się nie zmieniło. Albo przynajmniej niewiele.

Wolę skupić się więc na tym, czego nie ma, nie zaś na tym, co jest. I chociaż pewnie pielęgnuję prywatne obsesje i potrzeby, to niech to pielęgnowanie zostanie tutaj zamknięte w słowach.

Gombrowicz kiedyś nieco buńczucznie stwierdził, co następuje: Opisuj tylko swoje reakcje. Nigdy nie pisz o autorze ani o dziele - tylko o sobie w konfrontacji z dziełem albo autorem. O sobie wolno ci pisać. I gdybyśmy nawet osłabili ogólny wydźwięk tych słów i sprowadzili je do pewnego dającego się zrealizować postulatu, to i tak stwierdzimy, że polskim internetowym recenzentom kosmicznie daleko do tego, o czym autor "Ferdydurke" mówi.

Recenzje internetowe (czyli  pewnie 99% recenzji pisanych dziś w języku polskim) stały się zakładnikami utylitarności. One mają czemuś służyć. Mają być pomocne, mają informować, doradzać, przestrzegać, kierować. Recenzja jest dziś niewolnikiem skostniałej formy, w której chrzęszczą, ocierając się o siebie pobieżne informacje o autorze i gatunku, kilka zdań o samej treści, wyliczone plusy i minusy tekstu. I jest naprawdę dobrze, gdy wymienione elementy ułożone są w określonych proporcjach i jeden nie przesłania drugiego. Wtedy jest idealnie, ale nudno, poprawnie i sztampowo.

Jakiś "rasowy" bloger napisał kiedyś, że guzik go obchodzi, pod jakim kocem czytana była książka, z jakiego kubka i jakiego koloru herbatę pił piszący recenzję, jaka była pora roku i jakiej muzyki akurat słuchał. Tak się pienił, tak warczał właśnie "zawodowy" recenzent w dyskusji na temat pleniących się jak chwasty blogów książkowych.

Natomiast właśnie ci "rasowi", oprócz (oby, oby) pewnego warsztatu i arsenału pojęciowego, są w stanie zaproponować mi niewiele więcej. Dają kanciasty konkret. Przedmiot przydatny, ale mający tyle wdzięku co krzesło z Ikei.

Mnie o wiele bardziej interesuje to, "co zrobiły komuś książki." Jakie myśli uruchomiły? Jak współgrają z zewnętrzną i wewnętrzną biografią? Jak korespondują ze światem czytającego? Czy poruszają się równolegle czy w poprzek tego, czym akurat się żyje? Kim byłem a kim może się stałem za sprawą tego czy innego utworu?

Pisać tyle samo o sobie, co o książce, która stała się na chwilę naszym gościem, znaczy stanąć do równej walki z tekstem. Nie sztuką jest poświęcić dziesięć akapitów jakiejkolwiek powieści lub zbiorowi wierszy. Sztuką jest przeczytać ją cierpliwie, wolno, nie czując oddechu innych książek czekających już "w stosiku z miesiąca stycznia, lutego, marca..." 

Przyjrzeć się trzeba, jak koresponduje z tym, kim jesteśmy, co myślimy. Proces czytania jest jednocześnie procesem odnajdywania w sobie (i wokół siebie) czegoś, czego być może nie dane nam było wcześniej zauważyć. 

Mój punkt widzenia rzecz jasna zakropiony jest idealizmem, ponieważ zakłada, że pisać o książkach powinni przede wszystkim ci, którzy mają coś do powiedzenia, coś przeżyli, przemyśleli i czegoś doświadczyli. Mają tak zwane "wewnętrzne zasoby" (jakby to nazwał amerykański poeta John Berryman). Tak, tak właśnie uważam. Chyba...

Innym problemem jest fakt, że nie zawsze dana książka jest na tyle istotna, że pobudzić nas może do pogłębionych medytacji i z tym również się trzeba pogodzić.

Żeby zamknąć te nieco pompatyczne rozważania nieco lżejszym akcentem, przytoczę pasującą idealnie do tematu historyjkę. Na trzecim roku polonistyki prowadzący "Teorię literatury" zaproponował nam napisanie eseju pt. "O sposobach kontaktu z książką."

Głowiliśmy się tydzień. Cała grupa przeżywała katusze, gdyż pewnym było, że parę osób będzie musiało na zajęciach swoje eseje przeczytać. Zaszczyt ten spotkał między innymi mojego kumpla, który dość swobodnie traktował wszelkie prace pisemne.

Praca kolegi kończyła się takim oto stwierdzeniem: "Podsumowując zebrane przeze mnie przykłady, można śmiało stwierdzić, że możemy z książką mieć różnego rodzaju doświadczenia. Od siebie mogę dodać, że najsilniejszy kontakt z książką miałem wtedy, gdy w bibliotece uniwersyteckiej spadł mi na głowę Słownik rymów Adama Mickiewicza."

Czego i Wam życzę...